Chuyển đổi số trong giáo dục là gì? Làm sao để chuyển đổi số trong giáo dục thành công?

Từ khi đại dịch Covid-19 bùng nổ, cụm từ “chuyển đổi số trong giáo dục” thường xuyên xuất hiện trên các trang tin lớn nhỏ. Sự tiếp diễn của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 cùng với nhu cầu tiếp cận nguồn thông tin trực tuyến của thế hệ Z và Alpha đã góp phần gia tăng làn sóng số hóa giáo dục. Vậy, chuyển đổi số trong giáo dục là gì? Làm sao để chuyển đổi số trong giáo dục thành công? FLYER mời thầy cô cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1. Chuyển đổi số trong giáo dục là gì?

Chuyển đổi số đề cập đến việc tận dụng công nghệ và hệ thống dữ liệu vào các hoạt động kinh doanh cốt lõi của tổ chức, doanh nghiệp. 

Chuyển đổi số trong giáo dục là ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu suất dạy và học, đồng thời cải thiện những vấn đề xoay quanh quản lý lớp học, quản lý hồ sơ, quản lý tài chính,… trong tổ chức giáo dục.

Ví dụ chuyển đổi số trong giáo dục:

Một số hoạt động chuyển đổi số trong giáo dục:

• E-learning: Lớp học trực tuyến thông qua Zoom, Google Meet,…
• Kho tài liệu điện tử: Những tài liệu quan trọng như giáo trình, báo khoa học, sách tham khảo,… được cập nhật trực tuyến và cấp quyền truy cập không giới hạn cho giáo viên và học sinh.
• Các phần mềm quản lý học tập LMS: Hỗ trợ thầy cô quản lý hồ sơ học viên, theo dõi tiến trình và đánh giá kết quả học tập.
• Phần mềm quản lý CRM, ERP: Hỗ trợ cải thiện mọi vấn đề về tài chính, hồ sơ, quy trình,… trong tổ chức
• Ứng dụng giáo dục: Elsa Speak, Mochi Mochi, Duolingo,… đã trở thành những công cụ hữu ích trong việc học tiếng Anh.
• Các chương trình học tập “cá nhân hóa” (personalized learning) được thiết kế và hiệu chỉnh nhờ AI và học máy.

2. Vì sao phải chuyển đổi số trong giáo dục?

Một trong những lý do thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục vượt bậc chính là đại dịch Covid-19:

• Khoảng 1,6 tỷ học sinh trên thế giới đã phải nghỉ học trong khoảng 1 năm do trường học đóng cửa (Theo Vietnam+).
• Học sinh, sinh viên có nguy cơ mất 17.000 tỷ USD thu nhập cả đời do nghỉ học vì giãn cách xã hội (Theo UNESCO và WB).
• 70% trẻ em 10 tuổi tại một số quốc gia có thu nhập trung bình và thấp không thể đọc hiểu một số đoạn văn đơn giản. (Theo unicef Việt Nam).

Những con số này cho thấy, hệ thống học tập kỹ thuật số kém phát triển và cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin lỗi thời đã gây ra sự tê liệt trong ngành giáo dục và những tổn thất học tập rất lớn cho học sinh. Những hệ lụy vẫn đang diễn ra ngay cả khi đại dịch đã qua, và cuộc cách mạng chuyển đổi số giáo dục sẽ không chỉ dừng lại sau đại dịch. 

Một số vấn đề mang tính toàn cầu như khủng hoảng khí hậu, xung đột gia tăng đi kèm với sự bùng nổ của cách mạng công nghệ đã khiến chuyển đổi số trở thành công cụ cấp thiết giúp học sinh trên thế giới tiếp cận được với giáo dục ở hiện tại và tương lai xa.

Những hậu quả của việc gián đoạn giáo dục là gần như không thể khắc phục được hoặc mất rất nhiều năm để lấp đầy lỗ hổng. Do đó, hệ thống giáo dục toàn cầu bắt buộc phải thúc đẩy chuyển đổi số nhằm đề phòng rủi ro và giảm thiểu hậu quả dai dẳng.

3. Thực trạng chuyển đổi số trong giáo dục Việt Nam

Từ năm 2023, giải pháp chuyển đổi số trong giáo dục Việt Nam đã góp phần tạo ra môi trường học tập linh hoạt, chủ động. Nhiều hoạt động học tập cá nhân hóa đã được tăng cường, khoảng cách địa lý thu hẹp giúp kết nối người học ở mọi miền đất nước chỉ thông qua một thiết bị truy cập Internet.

Một số thành tựu gần đây:

• Kết hợp giảng dạy truyền thống với ứng dụng công nghệ như máy chiếu, thời khóa biểu online, tài liệu tham khảo online,… trong trường học.
• Dịch chuyển từ thanh toán học phí truyền thống sang phương thức thanh toán trực tuyến.
• Khoảng 63 cơ sở đào tạo và 710 phòng giáo dục bắt đầu xây dựng hệ thống dữ liệu lớn.
• 82% trường học phổ thông đã và đang ứng dụng triệt để phần mềm quản lý trường học.
• Hơn 5.000 bài giảng, 31.000 câu hỏi trắc nghiệm và 7.000 luận văn được số hóa.
• Học sinh lớp 3, khối tiểu học bắt buộc học môn Tin học, đồng thời ứng dụng công nghệ Steam hiện đại vào quá trình dạy và học.

Chỉ trong vòng 2-3 năm, ngành giáo dục Việt Nam đã có bước chuyển mình mạnh mẽ, từ phương thức giảng dạy truyền thống kết hợp với giảng dạy số hóa. Công cuộc cách mạng này vẫn đang tiếp diễn với tầm nhìn đến năm 2030.

4. 7 bước chuyển đổi số trong giáo dục thành công

Mọi quá trình chuyển dịch nên được thực hiện một cách bài bản để tránh gây ra thiếu sót không đáng có. Nếu muốn chuyển đổi số giáo dục thành công thì phải kiên nhẫn đi từ rễ lên ngọn. Dưới đây là 7 bước cụ thể:

4.1. Nâng cao nhận thức về chuyển đổi số giáo dục

Nếu không có nhận thức về chuyển đổi số thì tương lai chuyển đổi số giáo dục sẽ không thành hiện thực. Vì vậy, để có bước chuyển mình ngoạn mục, sự thay đổi trong nhận thức và tư duy là điều tất yếu. 

Trước hết, cần giúp thầy cô và cán bộ hiểu rõ thế nào là chuyển đổi số trong giáo dục. Sau đó tiến hành đào tạo kỹ năng nghiệp vụ công nghệ qua những buổi tập huấn. Chỉ khi nhân sự nội bộ hiểu rõ tầm quan trọng của chuyển đổi số trong giáo dục và nghiêm túc thực hiện thì những lợi ích mới được nhân bản và truyền tới học sinh, phụ huynh.

Một buổi tập huấn về chuyển đổi số giáo dục:

4.2. Xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ và cải thiện mạng lưới dữ liệu

Số hóa giáo dục đi đôi với xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng. Khi có nền tảng hạ tầng hiện đại và vững chắc, toàn bộ quá trình chuyển đổi số và cải thiện dữ liệu sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Cải thiện mạng lưới dữ liệu đề cập đến chuyển đổi từ dữ liệu giấy sang dữ liệu số hóa, từ thao tác ghi tay chuyển thành thao tác trên thiết bị. Hiện nay, đa số các tổ chức thường kết hợp giữa sử dụng dữ liệu giấy và dữ liệu số hóa, đặc biệt là với những giấy tờ quan trọng.

Một số cơ sở hạ tầng công nghệ bao gồm:

• Hệ thống thiết bị, máy móc vật lý
• Hệ điều hành
• Các phần mềm quản lý CRM, LMS, ERP,…
• Mạng lưới Internet và mạng LAN
• Trung tâm dữ liệu
• Hệ thống bảo mật

Lưu ý: Cơ sở vật chất chỉ là một phần của cơ sở hạ tầng.

Các cơ sở dữ liệu chính của ngành giáo dục bao gồm:

• Thông tin chung về tổ chức giáo dục
• Hệ thống lớp học/ khóa học
• Hồ sơ nhân sự và hồ sơ học sinh
• Thông tin về trang thiết bị và cơ sở vật chất
• Tài chính

4.3. Bổ sung các lớp học trực tuyến vào chương trình

Lớp học trực tuyến là phương thức duy nhất giúp giảm gián đoạn giáo dục trong đại dịch và hiện đã trở thành một yếu tố quan trọng trong việc học nói chung. 

Tuy nhiên, tại các trường phổ thông Việt Nam hiếm thấy lớp học trực tuyến nếu không có giãn cách xã hội. Thực tế, một số môn học có thể xem xét mở lớp trực tuyến để học sinh được tiếp cận với công nghệ số ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. 

Bên cạnh đó, nhiều giáo viên thường có lịch thi dạy giỏi kéo dài nên khó đáp ứng đủ số buổi học trong tuần, nhà trường có thể xem xét cho thầy cô mở lớp trực tuyến dạy bù.

4.4. Xây dựng kho tài liệu trực tuyến phong phú

Tài liệu học tập không chỉ giới hạn ở sách giáo khoa hay giáo trình mà bao gồm tất cả những bài báo, video, hình ảnh, bài nghiên cứu khoa học… cung cấp thông tin hữu ích liên quan đến nội dung bài học.

Nhiều trường Đại học, Cao Đẳng tuy đã xây dựng thư viện trực tuyến riêng nhưng nguồn tài liệu còn hạn chế khiến việc thu thập thông tin của giáo viên và học sinh chưa thuận lợi. Ngoài ra, hiện có hàng triệu tài liệu trôi nổi trên mạng không có căn cứ. Xây dựng kho tài liệu giúp người học hạn chế thu thập thông tin rác và đảm bảo hệ thống kiến thức được truyền tải mạch lạc, nhất quán. Giá trị của thông tin mang lại còn giúp quý phụ huynh mở rộng tư duy và hiểu hơn về việc học của con trẻ.

Một số tài liệu nên được bổ sung:

• Phim tài liệu
• Podcast
• Giáo trình tiếng Anh nếu có
• Sách tham khảo (tiếng Anh và tiếng Việt)
• Bài báo tiếng Anh và tiếng Việt
• Nghiên cứu khoa học, nghiên cứu xã hội từ các trường nổi tiếng,…

4.5. Đẩy mạnh tương tác với học viên qua các kênh trực tuyến

Chuyển đổi số trong giáo dục có khả năng đẩy mạnh tương tác và kết nối mọi người với nhau bất kể vị trí địa lý. Bất kỳ ai cũng có cơ hội “lên tiếng” thông qua tính năng chat nhóm hoặc trò chuyện ẩn danh. Học sinh có thể để lại thắc mắc và góp ý trực tiếp vào tài liệu bất cứ lúc nào.

Mỗi lớp học nên tạo một nhóm xã hội riêng để các em tự do chia sẻ ý kiến cá nhân, một nhóm dành riêng cho thầy cô và phụ huynh trao đổi về tình hình học tập của con em.

Các kênh trực tuyến nên được sử dụng là Facebook, Zalo, lớp học trực tuyến, … Một số kênh tương tác thú vị khác có thể kể đến Tik Tok, Canvas,… 

4.6. Ứng dụng hệ thống quản lý hiện đại

Mặc dù đã được nhắc đến ở bước xây dựng cơ sở hạ tầng nhưng bởi tầm quan trọng của phần mềm quản lý, tổ chức giáo dục cần có bước riêng để tập trung triển khai. 

Sử dụng các phần mềm quản lý có khả năng thay đổi quy trình hoạt động của toàn bộ tổ chức từ truyền thống sang số hóa/ tự động hóa, tiết kiệm nguồn lực về mọi mặt. Thầy cô có thể lựa chọn phần mềm quản lý tổng quát cho trường học hoặc lựa chọn phần mềm tính năng riêng tùy vào tính cấp thiết.

Ví dụ:

• Quản lý học sinh
• Quản lý trang thiết bị
• Quản lý thư viện
• …

Một số hệ thống công nghệ số cần thiết trong ngành giáo dục:

• Hệ thống quản lý học tập LMS
• Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp ERP
• Hệ thống quản lý khách hàng CRM
• Hệ thống quản lý kiến thức KMS

LMS là gì:

4.7. Ứng dụng công nghệ trong công tác giảng dạy hàng ngày

Bên cạnh cải thiện vấn đề quản lý, chất lượng đào tạo cần phải được ưu tiên hàng đầu bất kể mọi hoàn cảnh. Trong thời đại chuyển đổi số giáo dục, có những cách ứng dụng công nghệ trong giảng dạy rất đơn giản và không tốn nhiều chi phí.

Phần lớn phòng học tại các trường ở tỉnh, thành phố đã và đang bổ sung máy chiếu để phục vụ cho công tác giảng dạy. Đây cũng là cách ứng dụng công nghệ đơn giản và thiết thực nhất trong lớp học truyền thống ở Việt Nam. Các buổi học dần trở nên thú vị hơn nhờ những video và hình ảnh sinh động trên màn chiếu. Một số thầy cô còn ứng dụng thêm phương pháp học tập mới lạ như: lớp học đảo ngược, học qua dự án, học tập tương tác,… để tăng hiệu quả tiếp thu cho các em.

Kết hợp học tập qua trò chơi và ứng dụng công nghệ:

5. 5 rủi ro cần đo lường khi giáo dục trở nên “số hóa”

Chuyển đổi số trong giáo dục mở ra thế giới học tập hiệu quả và thú vị. Song, viễn cảnh đẹp đẽ này cũng tiềm tàng những rủi ro đáng ngờ.

5.1. Tư duy và năng lực quản lý chưa bắt kịp thời đại

Vận hành một hệ thống giáo dục hiện đại đòi hỏi cấp lãnh đạo phải thay đổi tư duy và cải thiện năng lực quản lý. Nếu không biết cách khai thác những giá trị hữu hình trong không gian ảo và nắm bắt cơ hội để tận dụng cho mục đích giáo dục, mọi nỗ lực và chi phí có thể “đổ sông đổ bể”.

Thực tế, không có một công thức chung cho phương pháp số hóa. Chuyển đổi số thành hay bại phụ thuộc phần lớn vào bối cảnh và chiến lược của những người đứng đầu. Ngay cả khi tư duy và năng lực đã đủ tầm, những vấn đề phát sinh vẫn có thể làm hỏng toàn bộ hệ thống.

5.2. Rủi ro về tài chính

Tài chính luôn là vấn đề nhức nhối trong mọi công cuộc chuyển đổi, nhất là trong bối cảnh suy thoái kinh tế và thế giới đang gánh chịu hậu quả của dịch Covid và những cuộc xung đột dai dẳng. Nguồn vốn có thể bị thâm hụt, dòng tiền có thể bị đứt gãy giữa chừng và không có khoản dự trù để bù vào,… là những rủi ro có thể xảy ra.  

5.3. Cơ sở hạ tầng phát triển chưa đồng đều

Tốc độ phát triển hạ tầng viễn thông rất khó đuổi kịp tốc độ phát triển của các giải pháp công nghệ bởi nó gắn liền với nền kinh tế địa phương. Vì vậy, chuyển đổi số trong giáo dục Việt Nam cần dịch chuyển từng bước một và cần có sự đoàn kết giữa các cơ sở xuyên suốt chặng đường.

5.4. Gia tăng sự bất bình đẳng trong giáo dục

Chuyển đổi số trong giáo dục gắn liền với nền kinh tế đất nước, sự bất bình đẳng giáo dục là câu chuyện cần phải tính đến trong điều kiện đất nước phát triển chưa đồng đều. Mặc dù việc “số hóa” các hoạt động giảng dạy đem lại cơ hội tiếp cận kiến thức mọi không gian, thời gian nhưng mặt khác, việc này cũng khiến khoảng cách giáo dục ngày càng khác biệt giữa các vùng miền. Học sinh ở vùng sâu vùng xa chưa có cơ hội được tiếp cận với công nghệ trong khi học sinh ở thành phố lớn lại được vây quanh bởi công nghệ và Internet.

Hệ trọng hơn, học sinh khuyết tật cũng có thể trở thành “nạn nhân” của sự bất bình đẳng giáo dục. Dễ nhận thấy rằng, hầu hết các tài liệu trực tuyến hiện nay đều không phù hợp với nhóm người khiếm thính hay khiếm thị.

5.5. Học sinh và phụ huynh chưa sẵn sàng thay đổi

Có nhiều khảo sát về “sự sẵn sàng học trực tuyến” đã được thực hiện trong giai đoạn 2019-2020. Kết quả cho thấy có tới 76% học sinh, sinh viên chưa sẵn sàng vì nhiều lý do khác nhau (theo OSAM). Bên cạnh những nguyên nhân về điều kiện kinh tế, kỹ thuật giảng dạy,… là những vấn đề về thói quen học truyền thống và khó tập trung khi học trên thiết bị. 

Mặc dù sắp bước sang 2024, tâm lý của nhiều học sinh và phụ huynh vẫn khó chấp nhận việc học trực tuyến – vốn chỉ là một phần nhỏ của công cuộc chuyển đổi số. Do vậy, học sinh và phụ huynh cần thấy được lợi ích của việc “số hóa” giáo dục và hiệu quả thực tế thì họ mới có thể “mở lòng” đón nhận thời đại giáo dục mới.

6. 4 lưu ý quan trọng để chuyển đổi số trong giáo dục thành công

6.1. Không vội vàng

Với những lợi ích vượt bậc của công nghệ số, FLYER hiểu rằng các nhà lãnh đạo muốn nhanh chóng “hưởng lợi” từ đó và trở thành những nhà tiên phong, đóng góp công sức cho nền giáo dục nước nhà. Tuy nhiên, như FLYER đã đề cập ở trên, chuyển đổi số trong giáo dục bắt buộc phải đi từ từ, chậm rãi và có chiến lược, làm việc từ tư tưởng đến hành động. Bởi lẽ, đây là phương thức an toàn nhất trong bối cảnh hiện tại.

Sự nóng vội trong đổi mới không những khiến tổ chức vận hành kém hiệu quả mà còn có nguy cơ mất toàn bộ chi phí và nguồn lực, đồng thời nhận lại sự phản bác dữ dội từ phía phụ huynh và học sinh.

6.2. Phải cẩn trọng

Cẩn trọng trong từng bước nhằm giảm thiểu rủi ro và quản lý những vấn đề vượt tầm kiểm soát. Bởi chuyển đổi số chẳng hề có công thức dẫn đến thành công, những chiến lược gia dù có tài ba đến đâu cũng sẽ không thể đoán trước sự biến chuyển bất ngờ của thời cuộc. 

Mọi rủi ro nên được đo lường bằng các phương pháp phân tích dữ liệu. Đồng thời, các tổ chức cần chọn lọc đối tác uy tín, minh bạch.

6.3. Không bỏ qua cảm nhận của học sinh và phụ huynh

Chuyển đổi số không phù hợp với tất cả mọi người, ít nhất là tới thời điểm hiện tại. Vì vậy, nhà trường cần liên tục quan sát, lắng nghe cảm xúc và ý kiến của học sinh và phụ huynh nhằm điều chỉnh tốc độ số hóa cho phù hợp. Bởi lẽ, một hệ thống hiện đại với quy trình quản lý tối ưu nhưng không được đón nhận từ phía cộng đồng thì cũng sẽ trở nên vô ích.

6.4. Không lạm dụng tương tác trực tuyến

Tương tác trực tuyến chỉ nên đóng vai trò hỗ trợ thầy cô và học sinh trao đổi khi không ở trên lớp thay vì trở thành cách thức tương tác chính.

Lạm dụng tương tác trực tuyến có thể khiến giáo viên và học sinh mất kết nối ngoài đời thực. Những học sinh đã quen tương tác trên mạng sẽ trở nên ngày càng dè dặt và thiếu an toàn khi giao tiếp ngoài xã hội. Trong khi đó, thầy cô cũng không hiểu được học trò vì các em không sẵn sàng chia sẻ. Vì vậy, thầy cô nên tận dụng thời gian trên lớp để thúc đẩy các em phát biểu.

7. Tổng kết

Bài viết giải thích về khái niệm chuyển đổi số trong giáo dục và gợi ý 7 bước để chuyển đổi số giáo dục thành công. Tóm lại, không có phương pháp chung nào cho công cuộc số hóa. Chuyển đổi số trong giáo dục có thành công hay không hoàn toàn phụ thuộc vào bối cảnh, nguồn lực đất nước và những nỗ lực từ nhà lãnh đạo truyền đến đội ngũ giáo viên, học sinh và phụ huynh. Đây là chặng đường có thể kéo dài trong nhiều năm. Tuy nhiên, với sự đoàn kết của toàn ngành giáo dục và tầm nhìn của lãnh đạo quốc gia, FLYER tin rằng thời đại mới của ngành giáo dục nước nhà sẽ bước sang một trang mới trong tương lai đầy hứa hẹn. 

>>> Xem thêm:

• “Thổi bùng” động lực học tập – Bí quyết cho thầy cô khi học sinh chán nản 
• 3 lời khuyên từ chuyên gia TESOL – Giao tiếp hiệu quả giữa trung tâm và phụ huynh 
• Technology-Enhanced Learning là gì? 8 lợi ích vượt trội của Học tập kỹ thuật số